PCOS – jakie badania krwi warto wykonać?

Zespół policystycznych jajników (PCOS) to jedno z najczęstszych zaburzeń hormonalnych u kobiet, a jego diagnostyka nie zawsze jest tak oczywista, jak mogłoby się wydawać. Może się zdarzyć, że Twoje wyniki są „w normie”, a mimo to zmagasz się z nieregularnymi cyklami, trądzikiem, wypadaniem włosów czy problemami z owulacją. Jak to możliwe? Klucz tkwi w odpowiednio dobranych badaniach! Standardowe testy często nie pokazują pełnego obrazu sytuacji, dlatego warto podejść do diagnostyki mądrze i sprawdzić, co tak naprawdę dzieje się w Twoim organizmie. W tym artykule dowiesz się, jakie badania krwi warto wykonać przy podejrzeniu PCOS, na co zwrócić szczególną uwagę i jak interpretować wyniki w kontekście zdrowia hormonalnego.

Czym jest PCOS?

PCOS to jedne z częstszych zaburzeń endokrynologicznych, na które choruje w Polsce wiele kobiet. Do głównych objawów tego zaburzenia należą nieregularne miesiączki, brak owulacji lub nieregularne owulacje (które w zdrowym cyklu powinny pojawiać się co miesiąc, podobnie jak miesiączka), hirsutyzm, trądzik czy wypadające włosy. Pacjentki skarżą się również na brak energii, niskie libido i często tendencję do tycia lub problemy ze schudnięciem.  

Przyczyny PCOS

Obecnie przyczyny rozwoju PCOS nie są znane, ale bierze się pod uwagę czynniki związane ze stylem życia, dietą, narażenie na ksenoestrogeny oraz sam fakt sposobu przyjścia na świat (naturalny poród czy cesarskie cięcie) i jak wyglądało zdrowie kobiety, gdy była jeszcze małą dziewczynką. W PCOS bierze się również pod uwagę predyspozycje genetyczne, jednak sama predyspozycja nie oznacza, że kobieta zachoruje na PCOS, dlatego inne czynniki, aktywujące geny mają tu znaczenie.

Diagnostyka PCOS

W diagnostyce PCOS stosuje się tzw. Kryteria Rotterdamskie, które określają, że do zdiagnozowania PCOS pacjentka musi spełnić 2 z 3 kryteriów:

• nieregularne cykle miesiączkowe lub nieregularne owulacje,
• nadmiaru androgenów w badaniach krwi lub objawów wysokich androgenów (tj. hirsutyzm) 
• policystyczne jajniki widoczne w badaniach obrazowych lub wysokiego AMH. 

Diagnostyka PCOS: Jakie badania krwi są kluczowe?

Jak widzisz po kryteriach Rotterdamskich jest możliwe, żeby zdiagnozować PCOS bez wykonywania żadnych badań z krwi. Jednak osobiście uważam, że jeśli chcemy ostatecznie wyleczyć PCOS (możliwe jest wprowadzenie go w remisję, czyli żyć zupełnie bez objawów PCOS) to musimy wiedzieć jaki jest stan naszego organizmu i chociażby jakie androgeny (czyli tzw. “męskie hormony”) mamy podwyższone. Wykonanie badań z krwi pomoże nam ustalić skuteczne działania, dzięki którym pozbędziemy się problemu, jakim jest PCOS.

Jeśli chcesz rozszerzyć temat badań w zaburzaniach hormonalnych to polecam Ci mój webinar: Zaburzenia hormonalne – jakie badania warto zrobić?

Badania hormonalne w diagnostyce PCOS

Na początku na pewno warto zacząć od badań hormonalnych. Pamiętaj, że badania hormonalne wykonujemy od 2 do 5 dnia cyklu, czyli w czasie miesiączki (pierwszy dzień cyklu to pierwszy dzień miesiączki). Warto wykonać badania:

• LH – czyli hormon luteinizujący
• FSH – czyli hormon folikulotropowy
• estradiol
• testosteron
• DHEA-S
• androstendion 
• prolaktynę
• SHBG, czyli globulinę wiążącą hormony płciowe.

Badanie progesteronu nie ma sensu, ponieważ jest to hormon charakterystyczny dla II fazy cyklu i ciało kobiety produkuje go, jedynie, jeśli dochodzi do owulacji. Kobiety z PCOS mające cykle >36 dni z reguły nie mają owulacji, więc nie ma sensu badać progesteronu. 

Badanie innych androgenów, tj. dihydrotestosteron (DHT) lub androstendion jest również przydatne, ale moim zdaniem można je zostawić na kolejny raz badań, gdyż wymienione wcześniej przeze mnie hormony moim zdaniem są ważniejsze.

Tak jak wspomniałam wcześniej, wiedząc, jakie androgeny są podwyższone, jesteśmy w stanie optymalizować nasze działania, gdyż inne będą potrzebne, gdy mamy podwyższony testosteron, a inne gdy jedynie DHEAS.

Więcej na temat zróżnicowanych działań pisałam w PCOS pisałam w innym artykule: https://kbednarska.pl/co-robic-w-pcos/

Przypominam również, że skuteczne strategie naturalnego leczenia PCOS są przedstawione w szczegółach w moim kursie Pożegnaj PCOS.

Insulina i glukoza – diagnostyka insulinooporności

Jako, że PCOS przebiega w 70% z insulinoopornością pacjentka z PCOS powinna wykonać także badania insuliny i glukozy na czczo. Warto przypomnieć, że wynik insuliny nie powinien przekraczać 10, słowem: wynik powinien być jednocyfrowy. Wyniki powyżej 10 mogą świadczyć o isnulinooporności.

Moim zdaniem pacjentki z PCOS powinny też wykonać badanie tzw. krzywej glukozowo – insulinowej, 3 punktowej. Zdarza się, że insulina mierzona na czczo jest prawidłowa (poniżej 10 jednostek), natomiast problem pojawia się po 1 lub 2 godzinach od rozpoczęcia badania krzywej. Jeśli pacjentka zgłasza typowe objawy insulinooporności tj. tycie i problemy ze schudnięciem, “zjazdy” energetyczne po posiłkach, duża ochota na słodycze, wilczy głód, to wykonanie krzywej 3 punktowej jest moim zdaniem obowiązkowe. 

Lipidogram – ocena profilu lipidowego

Lipidogram to kolejne ważne badanie, które warto wykonać, gdyż pacjentki z PCOS mają również zwiększone ryzyko innych problemów metabolicznych, np. hipercholesterolemii. Lipidogram może nam również powiedzieć, czy pacjentka ma zbyt obciążoną wątrobę np. wynik trójglicerydów <50 mg/dl lub czy nie spożywa za dużo węglowodanów, głównie fruktozy ze słodyczy i słodkich napojów i soków, np. trójglicerydy >100. Będzie też kluczowy dla ustalenia celowanej suplementacji, np. kwasów tłuszczowych omega – 3.

Inne badania, jakie warto wykonać w PCOS

PCOS jest zaburzeniem dotykającym całego organizmu. W związku z tym, to co się dzieje w naszym ciele, będzie wiązało się z nasileniem objawów PCOS. Jako, że składniki odżywcze, tj. witamina D, witaminy z gr. B, cynk, poziom zapasów żelaza, mają bezpośredni wpływ na pracę gospodarki hormonalnej, to można rozważyć również zbadanie:

• witaminy D (badamy aktywny metabolit – 25 OH D)
• fosfatazy alkalicznej (jako marker niedoborów cynku)
• witaminy B12
• kwasu foliowego.

W swojej praktyce często spotykam się z kobietami niedożywionymi, czyli takimi, które mają niskie poziomy tych składników we krwi. Zapoznaj się z moim e-bookiem, jeśli chcesz poznać poziomy funkcjonalne i prawidłową interpretacje wyników. Znajdziesz w nim też całe moje podejście do przyczynowego leczenia zaburzeń hormonalnych.

W kursie naturalnego leczenia PCOS: Pożegnaj PCOS, również znajdziesz moduł poświęcony wynikom badań i ich interpretacji. 

W PCOS ważny jest także wynik ferrytyny, który odzwierciedla zapasy żelaza w organizmie. Niedobory żelaza (czyli ferrytyna poniżej 40 ng/ml) może już dawać objawy niedoboru żelaza i np. hamować owulację lub powodować zbyt obfite miesiączki (tak, niedobory żelaza są jedną z przyczyn obfitych miesiączek, co jest błędnym kołem, bo obfite miesiączki zubażają nasze zapasy żelaza).

Warto również ocenić czynność wątroby, poprzez badanie ALT, AST i GGTP pamiętając, że zarówno zbyt niskie jak i zbyt wysokie wyniki mogą świadczyć o problemach.

Świetnym parametrem jest również homocysteina, która pokazuje m.in w jaki sposób są przetwarzane kwas foliowy i witamina B12. Homocysteina to ważny czynnik prozapalny i zmniejszający szanse na ciążę czy jej utrzymanie. Jeśli przygotowujesz się do ciąży, to koniecznie warto ją wykonać (nie powinna przekraczać wyniki 8 umol/l).

U kobiet z PCOS koniecznie trzeba również przeprowadzić diagnostykę chorób tarczycy – TSH, FT3, FT4, ATPO, ATG, TRAb, a jeśli wyjdą nieprawidłowości należy mieć to na uwadze, że praca tarczycy również wpływa na cykl miesiączkowy. 

Jak przygotować się do badań krwi przy PCOS?

Przygotowanie do badań jest niemal tak ważne, jak późniejsza prawidłowa interpretacja ich wyników. Poniżej podstawowe zasady przygotowania do badań:

• bądź na czczo, czyli 10-12 h przed badaniami bez jedzenia
• lekkostrawna kolacja (najlepiej zupa)
• nie głódź się (czyli post >14 h nie jest wskazany)
• idź na badania po przespanej nocy
• nie stresuj się dzień przed badaniem
• nie uprawiaj seksu dzień przed badaniami
• wypij ok. 1 szklankę wody przed badaniem
• jedz normalnie przed badaniami, tak jak na co dzień się odżywiasz
• odpuść sobie intensywne ćwiczenia na ok. 24 h przed badaniem
• suplementy odstaw na 2-3 dni przed badaniem
• suplementy zawierające biotynę (np. B kompleks, Biotelbal) i witaminę C (suplementy na odporność, multiwitaminy) nawet 5-7 dni przed badaniem!

Badania obrazowe i dodatkowe metody diagnostyczne

USG jajników – policystyczny obraz jajników

Jak już widziałaś na początku tego artykułu, ważnym aspektem diagnostycznym w PCOS jest również obraz policystycznych jajników, który lekarz może zaobserwować w obrazie USG podczas badania transwaginalnego. Nieprawidłowa morfologia jajników to występowanie ponad 20 pęcherzyków w jajniku i/lub objętość całego jajnika powyżej 10 cm3, ale upewniwszy się, że jajnik nie jest aktualnie w czasie owulacji, gdyż wtedy jego objętość może być naturalnie większa.

Na pewno nie powinno się stawiać diagnozy PCOS na podstawie samego obrazu policystycznych jajników! Pacjentki często zakładają, że jeśli mają w obrazie USG policystyczne jajniki to oznacza, że mają PCOS, czyli Zespół Policystycznych Jajników, a tak nie jest. Policystyczne jajniki mogą występować u nawet 20% zdrowych kobiet, a także przy niedoczynności tarczycy, hiperprolaktynemi i przy przyjmowaniu tabletek anykoncepcyjnych. Pamiętaj zatem, że sam wynik USG nie uprawnia do diagnozy PCOS. 

Wykluczenie innych chorób o podobnych objawach

Zalecenia ESHRE wyraźnie mówią, że w diagnostyce PCOS trzeba wykonać różnicowanie, czy PCOS jest faktycznie PCOS. Należy więc wykonać diagnostykę niedoczynności tarczycy, hiperprolaktynemii oraz wrodzonego przerostu nadnerczy i choroby Cushinga. Warto też różnicować PCOS z brakiem miesiączki pochodzenia podwzgórzowego – tzw. FHA, bo postępowanie w tych dwóch zaburzeniach jest zupełnie inne.

Dlaczego diagnostyka PCOS jest tak ważna – podsumowanie

Mam nadzieję, że już wiesz, że PCOS nie jest wcale nieuleczalną chorobą, z którą musisz żyć i musisz się z tym pogodzić. Prawidłowa diagnostyka jest ważnym krokiem, dzięki któremu będziesz wiedziała co robić i jakie obszary Twojego organizmu wymagają wsparcia. Bez prawidłowych badań, nie będziesz wiedziała, czy po włączeniu odpowiedniej suplementacji w PCOS lub poprawieniu diety, są efekty Twoich działań i czy czasem nie trzeba czegoś zmienić. Także ja osobiście zachęcam Cię do regularnych badań. 

Bibliografia:

H. Teede et al. International Evidence-based Guideline for the Assessment and Management of Polycystic Ovary Syndrome 2023. Monash University.  https://doi.org/10.26180/24003834.v1 Copyright Monash University, Melbourne, Australia 2023 ISBN: 978-0-6458209-0-4

Stanowisko Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego, Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników oraz Polskiego Towarzystwa Endokrynologii Ginekologicznej w sprawie diagnostyki i leczenia zespołu policystycznych jajników. Endokrynologia Polska

Tom/Volume 69; Numer/Number 4/2018, ISSN 0423–104X